การเลี้ยงกระต่าย
กระต่าย จัดอยู่ในไฟลัมสัตว์มีแกนสันหลัง
ชั้นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม ในวงศ์ Leporidae มีลำตัวขนาดเล็ก
ขนปุย หูยาว พบในหลายแห่งของโลก มีสัตว์ ๗ สกุลจัดอยู่ในวงศ์ของกระต่าย
ที่พบอาศัยตามป่าทั่วไปในประเทศไทยมีชนิดเดียว คือ กระต่ายป่า (Lepus
peguensis) ซึ่งมีขนสีน้ำตาล ใต้หางสีขาว
ขุดดินเป็นโพรงอาศัย ส่วนที่นำมาเลี้ยงตามบ้าน มีหลายชนิดและหลายสี
แต่ที่พบมากจะเป็นสีอ่อนเช่นสีขาว เช่น ชนิด Oryctolagus cuniculus
พันธุ์ของกระต่าย
กระต่ายมีอยู่หลากหลายสายพันธุ์
โดยสามารถใช้ขนาดเป็นเกณฑ์ในการจำแนก ได้แก่ กระต่ายแคระ กระต่ายขนาดเล็ก
กระต่ายขนาดกลาง และกระต่ายขนาดใหญ่
กระต่ายแคระ เช่น เนเธอร์แลนด์ดวอฟ โปลิช
ดวอฟโอโท เป็นต้น
กระต่ายขนาดเล็ก ได้แก่ ฮอลแลนด์ลอป
อเมริกันฟัซซี่ลอป มินิเร็กซ์ ดัทช์ เป็นต้น
กระต่ายขนาดกลาง เช่น ซาติน แคลิฟอร์เนียน
นิวซีแลนด์ไวท์ เป็นต้น
กระต่ายขนาดใหญ่ ได้แก่ เฟลมมิชไจแอนท์
เฟร้นช์ลอป อิงลิชลอป เชคเกิร์ตไจแอนท์ เป็นต้น
วิธีการเลี้ยงกระต่าย
วิธีการเลี้ยงกระต่ายเป็นสิ่งสำคัญที่สุดอย่างหนึ่งสำหรับการเลี้ยงและพัฒนาพันธุ์กระต่าย
ถ้าเราอยากให้กระต่ายของเราสมบูรณ์ แข็งแรง น่ารัก เราก็ต้องมาทำความเข้าใจกับธรรมชาติของกระต่ายเสียก่อน
ว่าเค้าชอบอะไรไม่ชอบอะไร อะไรทานได้ อะไรทานไม่ได้
เราถึงจะได้ดูแลเค้าได้อย่างถูกต้องและเหมาะสม อาหารสำเร็จรูป หญ้า ผัก
ผลไม้และน้ำ รวมถึงวิธีการให้ จึงเป็นสิ่งจำเป็นที่ผู้เลี้ยงจะต้องรู้เป็นอย่างดี
ซึ่งสิ่งนี้จะทำให้กระต่ายมีความสุขและมีสุขภาพที่แข็งแรง สมบูรณ์
การเลือกซื้อกระต่าย
ในการเลือกซื้อลูกกระต่าย
จะต้องดูหลายๆอย่างค่ะ แต่ก่อนที่เพื่อนๆ จะตัดสินใจซื้อกระต่าย เพื่อนๆ
ควรจะดูก่อนว่า กระต่ายนั้น เหมาะกับเราหรือไม่
๑. อันแรกเลย ต้องดูโดยรวมของที่เลี้ยงก่อน
ว่ากระต่ายได้รับการดูแลจากร้านดีพอไหม เช่น ที่อยู่ สกปรก หมักหมม มีกลิ่นเหม็น
ขนเป็นสังกะตังหรือไม่ หากสภาพแวดล้อมไม่สะอาด เราไม่ควรจะซื้อค่ะ
๒. ตรวจดูตัวกระต่าย ว่ามีบาดแผล สะเก็ด
ขนร่วงหรือไม่
๓. กระต่ายโดยเฉพาะพันธุ์ขนยาว ควรจะต้องสะอาด
ได้รับการแปรงขนอย่างดี ไม่มีปรสิตตามขน
๔. ตรวจดูบริเวณก้น ว่ามีท้องเสียหรือไม่
๕. ตรวจดูบริเวณหูค่ะ ควรจะมีสีชมพู สะอาด
ไม่มีคราบขี้หู หรือเชื้อรา
๖. ตาจะต้องสดใส ไม่เป็นฝ้าขุ่น
และขนแถวตาต้องไม่มีร่องรอยของน้ำตาเป็นคราบอยู่
๗. ตรวจจมูก จะต้องไม่มีน้ำมูก
หรือมีอาการหายใจลำบาก
๘. ตรวจฟัน จะต้องไม่ยาว ต้องขบกันได้ไม่มีปัญหา
ฟันยื่นฟันเอียง และต้องไม่มีน้ำลายเปียกแถวใต้คาง
๙. สังเกตการเคลื่อนไหว ต้องไม่ติดขัด
ขาไม่กระเผลก และต้องไม่มีอาการขาเป๋
๑๐. สังเกตอาการตอบสนองของกระต่ายต่อคน
หากกระต่ายที่ได้รับการเลี้ยงอย่างดี ดูแล เอาใจใส่มาอย่างดี จะไม่มีอาการหวาดกลัวคนมาก
๑๑. หากกระต่ายตัวไหน มีพ่อแม่ที่ฟันเอียงเก ฟันยาว
หรือขาแป อย่าซื้อมาเลี้ยงเพราะอาการเหล่านั้น สามารถถ่ายทอดมาทางพันธุกรรมได้
๑๒. พยายามซื้อลูกกระต่ายที่หย่านมแล้วค่ะ
ผู้ขายบางคน จะชอบเอากระต่ายที่ยังเล็ก ยังไม่หย่านมดี เอามาขาย
เพื่อหลอกว่าเป็นกระต่ายแคระค่ะ ซึ่งต้องระวังด้วย ถ้าจะให้ดี
เราควรจะเลือกกระต่ายที่อายุ ๒ เดือนขึ้นไป
การดูแลกระต่าย
การดูแลกระต่ายไม่ใช่เรื่องยาก แต่เป็นงานที่ต้องกระทำเป็นกิจวัตร ทุกวัน
ทุกสัปดาห์ และทุกเดือน การเลี้ยงกระต่ายนั้นสำคัญที่ ทุก ๆ สิ่งต้องสดและสะอาด
เราอาจจัดแบ่งลักษณะงานที่ต้องทำให้กับกระต่ายไว้ เพื่อง่ายต่อการปฏิบัติดังนี้
...
๑ ตรวจสอบสุขภาพกระต่ายประจำวัน สังเกตุการนั่ง
เดิน ยืน ตรวจเล็บ สุขภาพขน และสุขภาพหู
๒. ปล่อยกระต่ายวิ่งเล่น
เราอาจกั้นพื้นที่บางส่วนไว้ให้กระต่ายได้ออกกำลังกายในช่วงที่เราทำความสะอาดกรงของกระต่ายใน ตอนเช้า-เย็น
(แล้วแต่ความสะดวกของผู้เลี้ยง)
๓. เก็บเศษผักสด ผลไม้เก่าที่กระต่ายทานไม่หมดทิ้ง
เพราะเศษอาหารที่เหลือตกค้างนี้
หากกระต่ายทานเข้าไปอีกอาจทำให้เกิดอาการท้องเสียได้
๔. เก็บเศษอาหารเม็ดเก่าทิ้ง เพราะอาหารเม็ดที่เหลือเหล่านี้จะเกิดการบวมชื้น
กระต่ายจะไม่ทานส่วนที่เหลือ
ดังนั้นในแต่ละมื้ออาหารควรกำหนดปริมาณอาหารเม็ดให้พอดีสำหรับ ๑ มื้อเสมอ
๕. เก็บเศษหญ้าสด/หญ้าแห้งทิ้ง
เศษหญ้าเหล่าเมื่อทิ้งไว้ในกรงอาจเกิดการขึ้นราหรือปนเปื้อนกับมูลหรือฉี่กระต่าย
๖. ทำความสะอาดถาดรองกรง
๗. เทน้ำเก่าในขวดน้ำทิ้ง แล้วเติมน้ำสะอาดให้เต็ม
๘. ให้อาหารเม็ด หญ้าสด/หญ้าแห้ง หรือผักสด/ผลไม้
โดยกะปริมาณอาหารให้กระต่ายทานหมดใน 1 มื้อ
๙. ล้างทำความสะอาดขวดน้ำ กระถางใส่อาหาร
ที่แขวนหญ้า ด้วยน้ำสบู่อ่อน ๆ หรือน้ำยาฆ่าเชื้อผสมเจือจาง แล้วล้างออกด้วยน้ำสะอาดอีกครั้ง
ต้องมั่นใจว่าไม่มีสารตกค้างหลงเหลือก่อนนำกลับไปใช้เลี้ยงกระต่ายอีกครั้ง
๑๐ . ทำความสะอาดถาดรองกรง และตากแดดให้แห้งสนิท
๑๑. ทำความสะอาดกรง ถาดรองกรง พื้นใต้กรง ผนังกำแพง
ในบริเวณที่ใช้เลี้ยงกระต่าย ด้วยน้ำยาฆ่าเชื้อผสมเจือจาง แล้วล้างออกให้สะอาดก่อนนำกระต่ายกลับเข้ากรง
๑๒. ทำความสะอาดอุปกรณ์ที่ใช้เลี้ยงกระต่ายทั้งหมด
รวมทั้งของเล่นของกระต่าย
หากเราปฏิบัติได้ในทุกๆ ข้อ จนเป็นความเคยชินแล้ว
จะทำให้กระต่ายนั้นมีสุขอนามัยที่ดี
ย่อมส่งผลให้สุขภาพกายและสุขภาพจิตของกระต่ายนั้นดีเช่นกัน
กระต่ายที่มีสุขภาพสมบูรณ์ จะร่าเริงแจ่มใส สะอาดสะอ้าน น่ารักน่าอุ้ม ขนสวยนุ่ม
และขี้เล่น
อาหารของกระต่าย
น้ำ
น้ำเป็นโภชนาการที่สำคัญที่สุด น้ำที่สะอาด และเปลี่ยนใหม่อยู่เสมอ
เป็นสิ่งสำคัญที่ผู้เลี้ยงจะละเลยไม่ได้
ถ้าหากกระต่ายขาดน้ำกระต่ายจะไม่ยอมทานอาหารอะไรเลย
จึงแนะนำว่าควรเปลี่ยนน้ำเช้า-เย็น นอกจากนี้อาทิตย์หนึ่งๆ
ควรมีสักวันหยดวิตามินรวม น้ำสีแดงๆ ให้กระต่ายสัก 2-3
หยด ต่อน้ำครึ่งลิตร เพื่อให้กระต่ายได้รับวิตามินบางตัวที่ไม่มีในอาหาร
เช่นวิตามินบี ซีและเค
การผสมวิตามินลงในน้ำสามารถช่วยลดอาการเครียดและเป็นผลดีต่อกระต่ายแม่พันธุ์ที่ผสมติดต่อกันหลายครอก
น้ำเป็นสิ่งจำเป็นต่อการเจริญเติบโตของกระต่ายและโดยเฉพาะในกระต่ายขน
น้ำจะช่วยให้ขนกระต่ายมีคุณภาพที่ดี
จำไว้ว่าลิ้นของกระต่ายค่อนข้างไวต่อรสชาติของน้ำที่เปลี่ยนไป
และในบางครั้งเค้าอาจจะไม่ยอมดื่มน้ำที่แปลกกว่าที่เคยทาน
แม้ว่าจะเป็นช่วงระยะเวลาอันสั้น ที่กระต่ายขาดหรือไม่ยอมทานน้ำ
แต่สิ่งนี้อาจจะส่งผลให้เกิดเมตาโบลิซึมของการสร้างขนที่เปลี่ยนแปลงไป
ซึ่งอาจจะทำให้ขนกระต่ายพันกันได้
อาหารสำเร็จรูป
อาหารเม็ดสำเร็จรูปที่มีสารอาหารครบถ้วนและสัดส่วนพอเหมาะ
เป็นสิ่งจำเป็นต่อการเจริญเติบโตและสุขภาพของกระต่าย
กระต่ายทั่วไปมีความต้องการโปรตีน 14-17 เปอร์เซ็นต์ ไขมัน 2-4 เปอร์เซ็นต์
และไฟเบอร์อย่างน้อย 16 เปอร์เซ็นต์
โดยทั่วไปอาหารเม็ดสำเร็จรูปตามท้องตลาดมักจะมีอัตราส่วนอย่างพอเหมาะอยู่แล้ว
และยังมีสารอาหารอื่นๆที่จำเป็นเช่น วิตามินและเกลือแร่
แต่ผู้เลี้ยงสามารถผสมหรือให้ผักผลไม้อื่นๆ เพิ่มเติมอีกได้
โดยสามารถให้อาหารกระต่ายทุก 12 ชั่วโมง
แต่เนื่องจากกระต่ายเป็นสัตว์ที่หากินในเวลากลางคืน
ฉะนั้นเวลาที่เหมาะสมสำหรับการให้อาหารคือในช่วงเช้าตรู่และตอนหัวค่ำ
กระต่ายเล็กอายุน้อยกว่า 3
เดือนควรจะได้รับอาหารเม็ดอย่างพอเพียง อาหารเม็ดใหม่ๆ และเปลี่ยนทุกวัน เช้าเย็น
ควรจะมีไว้ตลอดอย่าให้ขาด เมื่อกระต่ายอายุมากขึ้น
การจำกัดอาหารตามปริมาณที่เหมาะสมเป็นสิ่งที่จำเป็นอย่างยิ่ง
เพราะปัญหาหลักของการให้อาหารกระต่ายก็คือ การให้อาหารมากเกินไป
ถ้าเราให้อาหารเค้ามากเกินไป กระต่ายจะอ้วนและไม่แข็งแรง
ซึ่งจะส่งผลโดยตรงกับการผสมพันธุ์ติดยาก เพราะฉะนั้น
แม้ว่ากระต่ายจะทานอาหารทั้งหมดที่ท่านให้ แต่ก็ต้องจำกัดอาหารอย่างเคร่งครัด
สูตรง่ายๆ ของการให้อาหารเม็ด คือ ให้อาหาร 50
กรัมต่อน้ำหนักกระต่าย 1 กิโลกรัม ต่อวัน
กระต่ายขนาดเล็กเล็ก เช่น โปลิช และดัทช์
ให้ทาน 40 กรัมต่อมื้อ
กระต่ายหูตกพันธุ์เล็ก เช่น ฮอลแลนด์ลอป
และอเมริกันฟัซซี่ลอป ให้ทาน 40 กรัมต่อมื้อ
กระต่ายแคระ สายพันธุ์เนเธอร์แลนด์ดวอฟ ให้ทาน 35
กรัมต่อมื้อ
หญ้าขน
หญ้าขนเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับการควบคุมโภชนาการของกระต่าย
เพราะหญ้าขนเป็นแหล่งไฟเบอร์อย่างดี ซึ่งช่วยให้กระต่ายมีระบบการย่อยอาหารที่สมบูรณ์
ดังนั้นผู้เลี้ยงจึงควรมีหญ้าขนที่สดและสะอาดไว้ในกรงตลอดเวลา
หญ้าขนที่นำมาให้กระต่ายทานควรจะทำความสะอาดเสียก่อน
โดยการแช่น้ำผสมด่างทับทิมไว้อย่างน้อย 30 นาที
ถ้าไปเก็บมาจากสถานที่ที่เสี่ยงต่อการมียาฆ่าแมลงตกค้างก็ควรจะเลี่ยงหรือแช่ให้นานกว่านั้น
เพราะกระต่ายเป็นสัตว์ที่ไวต่อสิ่งมีพิษและอาจจะตายได้ในทันที
นอกจากนี้หญ้าขนยังจำเป็นสำหรับกระต่ายพันธุ์ขน
เพราะนอกจากจะช่วยป้องกันอาการขนพันกันแล้ว
หญ้าขนยังมีส่วนช่วยในการงอกใหม่ของขนอีกด้วย
หญ้าขนให้ได้ อัลฟัลฟ่าและฟางไม่สมควรให้ อัลฟัลฟ่าเป็นหญ้าชนิดหนึ่งที่มีกลิ่นหอม
และกระตุ้นการกินอาหารของกระต่าย แต่ไม่ควรให้มากหรือบ่อยเกินไป
เพราะอัลฟัลฟ่ามีโปรตีนสูง ซึ่งจะมีผลต่อไตของกระต่าย
อาจะทำให้เกิดอาการไตวายเฉียบพลัน โดยเฉพาะกระต่ายพันธุ์เล็ก
โปรตีนที่มากเกินไปจะมีผลเสียต่อไตและอวัยวะภายในอื่นๆ
กระต่ายที่ได้รับโปรตีนสูงเกินไป อาจจะมีอาการชักกระตุก หายใจถี่ น้ำมูกไหล
และตายอย่างเฉียบพลันในที่สุด ฟางก็ไม่สมควรให้เป็นอาหารกระต่าย
เพราะไม่มีคุณค่าทางโภชนาการใดๆ
ผลไม้
กระต่ายสามารถทานผลไม้ได้บางชนิดเท่านั้น เช่น แอ็บเปิ้ล กล้วยน้ำว้า
มะละกอ ฝรั่ง ส้ม แครอท สับปะรด สำหรับผลไม้ที่มีน้ำเยอะ เช่น แตงโม แตงกวา
ไม่สมควรให้เพราะอาจจะทำให้กระต่ายท้องเสียได้ โดยเฉพาะกล้วยน้ำว้าเหมาะสมสำหรับกระต่ายเล็กที่เพิ่งเริ่มหัดทานอาหารอื่น
นอกจากนมแม่ อายุตั้งแต่ 3 สัปดาห์ขึ้นไป
เพราะว่ากล้วยน้ำว้ามีโปรตีน แคลเซียมและสารอาหารอื่นๆ
ที่จำเป็นต่อพัฒนาการของกระต่ายเด็ก
มะละกอเป็นผลไม้ที่มีความจำเป็นสำหรับกระต่ายมาก เพราะว่าช่วยป้องกัน
อาการเกิดก้อนขนไปอุดทางเดินอาหาร (Hair Ball) มะละกออบแห้ง
เพียงชิ้นเล็กๆ ต่อวัน เป็นสิ่งที่พึงกระทำเป็นกิจวัตร นอกจากนี้
น้ำสับปะรดยังช่วยบรรเทาอาการเกิดก้อนขน ด้วยเช่นกัน
ผัก
สำหรับผักที่เหมาะสำหรับกระต่าย มีหลายอย่างเช่น ใบกะเพรา
(ป้องกันกระต่ายท้องอืด) ผักกาดหอม ถัวฝักยาว และผักบุ้งไทย ส่วนผักบุ้งจีนไม่สมควรให้เพราะว่ามียางเยอะ
ซึ่งอาจจะทำให้กระต่ายท้องเสียได้ มีข้อสังเกตง่ายๆ ผักสีเขียวเข้มทานได้
ผักสีเขียวอ่อนควรหลีกเลี่ยง
อาหารเสริม
อาหารเสริม เช่น ข้าวโอ๊ต เมล็ดทานตะวัน (ช่วยบำรุงขน) โดยเฉพาะข้าวเปลือก
ซึ่งมีวิตามินบี เพื่อช่วยให้พ่อพันธุ์สมบูรณ์พันธุ์ก่อนผสม
สุดท้ายแต่ไม่ท้ายสุด ภาชนะที่ใส่อาหาร เช่น ภาชนะดินเผา
กระเบื้องเคลือบหรือกล่องใส่อาหารอัตโนมัติ และกระบอกน้ำหรือถังจ่ายน้ำอัตโนมัติ
ควรจะดูแลเรื่องความสะอาดอย่างดีและพิเศษที่สุด ภาชนะควรทำความสะอาดอย่างน้อยอาทิตย์ละสองสามครั้ง
เพื่อล้างคราบสกปรกเช่นปัสสาวะและอุจจาระที่อาจจะกระเด็นหรือตกค้างอยู่
โดยส่วนตัวอยากแนะนำให้ใช้ภาชนะที่ทำความสะอาดและแห้งได้ง่าย
เพื่อลดโอกาสที่กระต่ายจะเกิดอาการท้องเสีย จากเชื้อรากรณีที่ภาชนะไม่แห้งสนิทได้
นอกจากนี้ผู้เลี้ยงควรจะต้องหมั่นสังเกตกระบอกน้ำ
ว่ากระต่ายสามารถเลียหรือดูดน้ำได้หรือไม่ โดยดูดจากปริมาณน้ำที่ลดลง
โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกรณีที่เป็นจุกน้ำอัตโนมัติ ผู้เลี้ยงต้องหมั่นสังเกตตลอดเวลา
หากจุกน้ำรั่วหรืออุดตันก็อาจจะส่งผลเสียหรืออันตรายกับชีวิตน้อยๆเหล่านี้ได้
สุดท้ายอยากฝากไว้ว่า สุขอนามัยของภาชนะอาหารและกระบอกน้ำ
มีความสำคัญพอๆกันกับความสะอาดของอาหารที่ให้กระต่ายทาน หมายเหตุ
ตัวเลขปริมาณอาหาร เป็นตัวเลขโดยประมาณ
สามารถเปลี่ยนแปลงได้ตามพฤติกรรมการกินของกระต่ายแต่ละตัว
